Hytaýyň gümrük gullugynyň ýanwar aýynda ýaýradan maglumatlaryna görä, Hindistan bilen Hytaýyň arasyndaky söwda 2021-nji ýylda 125,6 milliard dollara ýetdi, ikitaraplaýyn söwda ilkinji gezek 100 milliard dollardan geçdi.Belli bir derejede bu, Hytaý-Hindistan ykdysady we söwda hyzmatdaşlygynyň berk binýadyň we geljekdäki ösüş üçin ägirt uly mümkinçilikleriň bardygyny görkezýär.
2000-nji ýylda ikitaraplaýyn söwda bary-ýogy 2,9 milliard dollar boldy.Hytaýyň we Hindistanyň çalt ykdysady ösüşi we senagat gurluşlarynyň biri-biriniň üstüni ýetirmegi bilen ikitaraplaýyn söwda mukdary soňky 20 ýylda umumy ösüş tendensiýasyny saklady.Hindistan 1,3 milliarddan gowrak ilaty bolan uly bazar.Ykdysady ösüş, sarp ediş derejesiniň, esasanam 300 milliondan 600 milliona çenli orta gatlakdaky ýokary sarp isleginiň yzygiderli gowulaşmagyna kömek etdi.Şeýle-de bolsa, Hindistanyň önümçilik pudagy birneme yza galyp, milli ykdysadyýetiň bary-ýogy 15% -ini tutýar.Her ýyl içerki bazaryň islegini kanagatlandyrmak üçin köp mukdarda haryt import etmeli.
Hytaý, iň doly senagat pudaklary bilen dünýäniň iň uly önümçilik ýurdudyr.Hindi bazarynda Hytaý ösen ýurtlaryň hödürläp biljek önümleriniň köpüsini, ýöne arzan bahadan hödürläp biler;Hytaý ösen ýurtlaryň edip bilmeýän harytlaryny berip biler.Hindi sarp edijileriniň girdejileriniň pesligi sebäpli hil we arzan hytaý harytlary has bäsdeşlik edýär.Hatda Hindistanda içerde öndürilen önümler üçinem hytaý harytlary gaty ýokary çykdajyly artykmaçlyga eýe.Ykdysady däl faktorlaryň täsirine garamazdan, Hindistandan Hytaýdan getirýän importy güýçli ösüşi saklady, sebäbi hindi alyjylary haryt satyn alanda esasan ykdysady rasionalizasiýa eýerýärler.
Önümçilik nukdaýnazaryndan diňe bir hindi kärhanalary Hytaýdan köp mukdarda enjam, tehnologiýa we komponent import etmeli däl, hatda Hindistana maýa goýýan daşary ýurt kärhanalary hem Hytaýyň önümçilik zynjyrynyň goldawy bolmazdan edip bilmeýärler.Hindistanda dünýä belli generika senagaty derman enjamlarynyň köpüsini we maýmynyň 70 göteriminden gowragyny Hytaýdan import edýär.Daşary ýurt kompaniýalarynyň köpüsi, 2020-nji ýylda serhet çaknyşygy ýüze çykandan soň Hytaýyň importyna hindi päsgelçiliklerinden zeýrendi.
Hindistanda sarp edişde we önümçilikde “Made in China” önümlerine gaty islegiň bardygyny görmek bolýar, bu bolsa Hytaýyň Hindistana eksportyny Hindistandan getirýän importyndan has ýokary edýär.Hindistan Hytaý bilen söwda defisitini ýokarlandyrdy we Hytaýyň importyny çäklendirmek üçin çäreleri gördi.Aslynda, Hindistan Hytaý-Hindistan söwdasyna “artykmaçlyk artykmaçlygy, defisit ýitgini aňladýar” düşünjesinden däl-de, hindi sarp edijilerine we hindi ykdysadyýetine peýdaly ýa-da däl nukdaýnazardan seretmeli.
Modi 2030-njy ýyla çenli Hindistanyň jemi içerki önüminiň häzirki 2,7 trillion dollardan 8,4 trillion dollara çenli ýokarlanmagyny teklip edip, Japanaponiýany dünýäde üçünji uly ykdysadyýet hökmünde görkezdi.Şol bir wagtyň özünde, halkara guramalarynyň köpüsi 2030-njy ýyla çenli Hytaýyň jemi içerki önüminiň 30 trillion ABŞ dollaryna ýetip, dünýäniň iň uly ykdysadyýetine öwrülmeginden ABŞ-dan öňe geçjekdigini çaklaýarlar.Bu, Hytaý bilen Hindistanyň arasynda geljekde ykdysady we söwda hyzmatdaşlygy üçin uly mümkinçilikleriň bardygyny görkezýär.Dostlukly hyzmatdaşlygy dowam etdirýänçä, özara üstünliklere ýetip bolar.
Ilki bilen, ykdysady ambisiýalaryna ýetmek üçin Hindistan, öz serişdeleri bilen edip bilmeýän garyp infrastrukturasyny gowulandyrmaly we Hytaý dünýäde iň uly infrastruktura kuwwatyna eýe.Hytaý bilen hyzmatdaşlyk Hindistana gysga wagtyň içinde we arzan bahadan infrastrukturasyny gowulaşdyryp biler.Ikinjiden, Hindistan önümçilik pudagyny ösdürmek üçin gönüden-göni daşary ýurt maýa goýumlaryny we senagat geçirişini çekmeli.Şeýle-de bolsa, Hytaý senagat taýdan döwrebaplaşma bilen ýüzbe-ýüz bolýar we Hytaýda orta we pes önümçilik pudaklary, daşary ýurtly ýa-da hytaýly kärhanalar bolsun, Hindistana göçüp biler.
Şeýle-de bolsa, Hindistan syýasy sebäplere görä Hytaýyň maýa goýumlary üçin päsgelçilikler döretdi, Hytaý kompaniýalarynyň Hindistanda infrastruktura gurluşygyna gatnaşmagyny çäklendirdi we önümçiligiň Hytaýdan hindi senagatyna geçirilmegine päsgelçilik döretdi.Netijede, Hytaý-Hindistan ykdysady we söwda hyzmatdaşlygynyň ägirt uly potensialy entek ulanylmaýar.Hytaý bilen Hindistanyň arasyndaky söwda soňky iki onýyllygyň dowamynda yzygiderli ösdi, ýöne Hytaý bilen Japanaponiýa, Günorta Koreýa, Günorta-Gündogar Aziýa ýurtlarynyň birleşmesi we Awstraliýa ýaly esasy sebit söwda hyzmatdaşlary bilen deňeşdirilende has haýal depginde ösdi.
Subýektiw taýdan aýdylanda, Hytaý diňe bir öz ösüşine däl, eýsem tutuş Aziýanyň ösüşine-de umyt baglaýar.Hindistanyň garyplygy ösdürýändigini we ýok edýändigini görüp begenýäris.Hytaý iki ýurduň käbir konfliktlere garamazdan ykdysady hyzmatdaşlyga işjeň gatnaşyp biljekdigini öňe sürdi.Şeýle-de bolsa, Hindistan iki ýurduň arasyndaky gapma-garşylyklar çözülýänçä çuňňur ykdysady hyzmatdaşlygy amala aşyryp bilmejekdigini öňe sürýär.
Hytaý harytlar boýunça Hindistanda iň uly söwda hyzmatdaşy, Hindistan Hytaýyň esasy söwda hyzmatdaşlarynyň arasynda 10-njy ýerde durýar.Hytaýyň ykdysadyýeti Hindistandan bäş esse köp.Hytaýyň ykdysadyýeti Hindistan üçin Hindistandan has möhümdir.Häzirki wagtda halkara we sebitleýin senagat geçirişi we senagat zynjyryny üýtgedip gurmak Hindistan üçin bir mümkinçilikdir.Geçirilen pursat, belli bir ykdysady ýitgilerden has Hindistan üçin has amatsyz.Galyberse-de, Hindistan köp mümkinçilikleri elden gidirdi.